Karbid Aldjiersploech Easterein

©: Jetske Santema

Tradysje Easterein

It karbid sjitten wurdt al lange tiid yn Easterein dien. De keunst wurdt troch âlderen trochjûn oan de jongeren. It is in tradysje dy 't by it âldjier heart. It is wichtich dat it goed dien wurdt, it bliuwt in eksplosive stof. De Aldjiersploech hat in pear jier lyn in workshop organisearre: "karbid sjitten foar Dummies en jongerein". Sa wurdt it op in feilige wize dien. Ek mei earbeskermers.

Wat is karbidsjitten?

Karbidsjitten is it yn in (molk)bus, kontener, farvebus of opslachfet op eksplosive wize ferbaarnen fan asetyliengas ôfkomstich fan in reaksje tusken kalciumacetylide (karbid) en wetter of gasmingsels mei fergelykbere eigenskippen. De bus wurdt ôfsletten mei in lid of in (plestik) bal. Der foarmet him dan etysk, dat troch in ûntstekkingssysteem ûntstutsen wurdt mei in hurde knal. It lid of de bal sjit dêrnei út de bus en komt tsientallen meters fierderop telâne. Karbidsjitten is in tradysje om âld & nij hinne. It ferskilt per gemeente of karbidsjitten is tastien. De regels per gemeente steane opnommen yn de Algemene Plaatselijke Verordening

Untstien

De skiednis fan it karbidsjitten is net goed bekend. De tradysje fiert mooglik werom oant de Germaanske joelfeesten. Yn de 19e iuw bestie sawol op it plattelân as yn de stêd it gebrûk om op bysûndere dagen leven te meitsjen. De tradysje om yn stêden lytsere kanonnen ôf te fjurjen ferdwûn oan it begjin fan de njoggentjinde iuw doe 't dy ferbean waard. Op it plattelân bleau de gewoante fan it lossjitten, it lossen fan skotten by de ûndertrou, bestean. Nei alle gedachten is dêrút it karbidsjitten ûntstien. Karbid kaam oan 'e ein fan de njoggentjinde iuw beskikber. Karbiet of karbid waard foar de Twadde Wrâldoarloch ek brûkt foar fytsferljochting. Foardat flessen mei asetyengas te krijen wiene, waard karbid troch de measte doarpssmidden brûkt om te laskjen. Der wie dus maklik oan te kommen, hoewol 't it net goedkeap wie. Molkbussen wiene fan de ein fan de 19e iuw ôf op it plattelân ek rom foarhannen. Yn de rin fan de tweintichste iuw kaam it sjitten mei molkbussen yn swang.

Groeiende populariteit

Carbidschieten mei molkbussen waard yn de twadde helte fan de tweintichste iuw hieltyd mear in sosjale aktiviteit dy 't net allinnich mear op boerehiemen plakfûn mar ek op doarpsbrinken en sportfjilden. Der waarden kompetysjes organisearre, spesjale eveneminten en kampioenskippen. De bedoeling wie om it lid fan de bus sa fier mooglik fuort te sjitten. Yn de tachtiger jierren waard besletten it lid troch in bal te ferfangen omdat dit feiliger wie. Karbidsjitten is yn 2014 as fyftichste tradysje pleatst op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed yn Nederlân. Nei 't yn 2014 in nije fjoerwurkwet ynfierd is, is de populariteit fan karbidsjitten tanaam. Neffens dizze wet mocht fjoerwurk allinnich tusken 6 oere jûns en 2 oere nachts op âldjiersnacht ôfstutsen wurde. Dêr 't karbidsjitten net ûnder dizze wet falt, giene mear minsken hjir ta oer. Yn de tiid fan de coronakrisis yn 2020, doe 't foar âld jier 2020/2021 in fjoerwurkferbod ôfkundige wie, is oerwage ek it karbidsjitten lanlik te ferbieden. Dat ferbod kaam der net yn alle gemeenten.

Colofon

Archief Aldjiersploech en internet

© Tekst: Jetske Santema © Foto voorblad: Jetske Santema