18. Schaatsen
Snypsnaren troch Jan Hiemstra
Hennaarderadeeltocht
Yn begjin 2012, ik wie 68-jier, ried ik de 'Hennaarderadeeltocht'; yn begjin 1954, ik wie 10-jier en siet yn de fiifde klasse, ried ik dizze tocht foar it earst. Dat wie it jier wêryn Jeen van der Berg de Alvestêdetocht wûn.
Mei it ploechje jonges, der ’t wy doe alle middeis mei op it iis stiene, soene wy de 'Hennaarderadeeltocht' ride. Wy krigen der in frije dei foar. Gelokkich hiene wy in begelieder: Wierd Hiemstra, in âlde man fan wol sa ‘n 35-jier. Hy moast de mallichheid der by ús wat úthelje. Om acht oere moarns gongen wy op ‘e fyts nei Wommels mei iten en drinken by ús. Tusken de middei, sa wie de planning, soene wy thús oan it miel kinne en dernei fierder. Mar dochs: doe ’t wy oan de ein fan de rûte wer yn Wommels kamen en ik de redens ôfbûn, koe ik hast net mear rinne. Heit sil se nei de middei grif stiif opbûn ha, mar de lytse 70 km (alle opfearten diene noch mei) wie wol tige op de ‘lytse’ poatsjes oankommen. Ik sweefde fan de Trekfeart by de brêge nei it kafee oan it Noard en krige tsjin it ynleverjen fan de stimpelkaart de medalje.
Doe ’t ik de tocht yn 2012 wer ried hoegde ik gjin frij te freegjen. Dizze falt dan krekt yn myn 1000 wiken fakânsje. Under de tocht hie ik net fan it iis west en oan de ein fan de tocht koe ik sa út de Noaren stappe. Heit hie se net te stiif opbûn! Ik sweefde net oer de dyk nei it Noard; de 58-jier âldere ‘poaten’ hiene wat minder te leien hân. Ik miste it ploechje jonges, mar gelokkich fûn ik ûnderweis in maat om mei op te riden. It wie net in trochdewyksedei, mar in sneintemoarn. Ik hie al sa faak op snein op it iis stien, mar om op dy dei de Hennaarderadeeltocht te riden hie net yn my opkommen.
Gouden winter
Dy winter fan 1953 op 1954 liigde der net om. Ik wie in betide learling en siet as 10-jierrige yn de fiifde klasse fan de legere skoalle. It wie de earste winter yn de nije skoalle. De moderne oaljekachels koene de lokalen mar krekt waarm hâlde. Wy belibben in ‘gouden tiid’. As jonges wiene wy der alle dagen op út want it iis wie tige sterk. De IJWC Hennaarderadeel yn de persoan fan omke Yep Kamstra hie der oerhinne west en de wekken ôfsetten. De banen wiene fage. De tiid fan de baanfagers dy ’t foar in pear sinten winterdeis mei skoboerd en biezem op de baan stiene en fan de riders dêrfoar in pear luzige sinten krigen wie foarby. Harm Schaafsma ferkocht de kaartsjes fan de IJWC en trune der by elke húshâlding op oan safolle kaartsjes te keapjen as der riders wiene. Ús heit kocht altyd trije: ien foar my, ien foar Douwe en ien foar Jetske. Gongen je it iis op dan waard it kaartsje east op it jek spjelde en koe elkenien sjen dat dyn bydrage foar de baan betelle wie. Heit hie graach mei ús it iis opgongen, mar troch syn manke heup koe er net mear ride. Dat hie oars west: as skoaljonge wûn er op twa ferskillende redens de priis.
Jong op it iis
Ik hie it riden al leard doe ’t ik noch mar in jier as fjouwer- fiif wie. Fan Sinteklaas hie ik pear reedsjes krigen. Heit sette it learwurk der op en yn de skuonmakkerij waard ik ûnderbûn. Efkes op ‘e rêch it paadsje oer nei de feart der ’t no de dyk fan de Skippersbuorren nei de Skoalleseize rint en dan achter de skammel. Op dy reedsjes ha letter generaasjes it riden leard. Se binne der noch en hingje by my yn it trepsgat, mei it learwurk derop fan heit. Sels it doaske der ’t se ynsieten is der noch!
Dat learwurk, al is it net mear it earste, sjocht der noch geef út, want wy krigen de konsynjes dat wy de izers as wy fan it iis kamen ôfdrûgje moasten. Oan de ein fan de winter moasten dan learwurk en izers yn it fet setten wurde. Heit wist dat in protte minsken soks net diene, mar fûn dat net slim. Foar in skuonmakker wiene yn in doarp der ’t winterdeis foar it grutste part op klompen en learzens rûn waard, en der ek noch in kollega wie, de ynkomsten net botte heech. As der dan winterdeis nije hak- en teanlearen setten wurde koene dan wie soks in moai ynstruierke. Ek foar de timmerman en de smid levere it iis wurk op. Redens waarden stomp en moasten op in brede sânstien slipe wurde. De izers waarden earst út de houten helle, fêstsetten yn in ramt en dêrnei skean oer de rûndraaiende stien helle. Dy izers waarden skean slipe: de binnenkant skerpe en de bûtenkant ôfrinnend. De binnenkant wie foar de ôfset; mei sa ’n wize fan slypjen koene je noait yn in bocht oerstappe, want je kamen altyd mei ien ‘glêde’ kant op it iis.
De ridersplakken
De measte bern learden it riden op in feartsje by hûs. No wie it net altyd like moai om dêrop it riden te learen. Riolearring bestie der net. It smoarge wetter rûn nei de feart of waard der út de smoarch wetteramer opsmiten. Dan lei der op it moaie hurde iis yn de koartste tiid in grutte grize kwalster.
Der koe net al te gau op Skippersbuorren, Grieneleane, Wynserfeart of Sebeare riden wurde, want it bûterfabryk wie noch folop yn bedriuw en de molkfarders besochten sa lang as mooglik de fargeul iepen te hâlden. As se dan einliks belies joegen dan wiene it yn dizze sleatten allegearre skossen dy ’t wat flak stutsen en riden wurde moasten.
Woe it net al te bêst winterje dan wiene lytse lânsleatsjes of in leech, sa as by Jan Heeg, hjoed Bouma, faaks mooglikheden. Foar in iisbaan moasten je nei Wommels of Rien en soks diene je net sa gau.
De moestúnfeart
It stik feart der ’t gjin molkboatsjes troch kamen wie de feart om dominy ’s tún. By in ‘bytsje’ winter waard dit al gau ús ‘el dorado’. De brêge tusken tsjerkhôf en pastorij wie heech genôch, mar ûnder it brechje tusken de tún en de moestún moasten wy efkes troch de knibbels. Op it rûntsje om dominy ’s tún binne rekôrs yn tiid en rûntsjes brutsen. Oan de ein fan sa ’n dei kamen wy as it al oan it tsjusterjen wie mei reade hollen en it swit op ‘e hûd thús. Dan stie der in beker poeiermolke klear en seagen wy al wer út nei de oare dei.
In ‘echte’ winter
It wie earst ‘echt’ winter as der tochten riden wurde koene sa as yn begjin 1954. De hiele wrâld wie dan uzes! Earst efkes nei mem foar in bakje tee en in stik koeke, en dan nei de Skippersbuorrenfeart en gong it los. As alles betrouber wie koene wy alle kanten út, mar wy krigen de konsynjes hiel foarsichtich te wêzen. Benammen de Frjentsjerterfeart wie grut en gefaarlik. Op 23 desimber 1940 (yn de oarloch) wiene der by de Jeneverpôle fjouwer jongelju ûnder it iis sketten en ferdronken. Us tochten gongen dêr ek lâns en mei ynmoed waard nei it plak sjoen. Dit wie dan it rûntsje oer Rien, Littens, Krúswetter en trekfeart, Sebeare en wer nei it doarp. Tichter by hûs gongen wy nei Itens op en del of oer de Kleasterfeart nei Hidaard en soms oant Bolswert ta en werom. Ek oer Reahûs en Turns nei Snits hearde ta de favoriten. Faaks hiene de heiten en memmen al yn eangst sitten, want dan waard it al knap tsjuster foar't wy wer thús wiene.
As ik no noch wolris lâns it binnenpaad fan Reahûs nei Easterein fyts dan ha ik it winterbyld noch altyd foar eagen. Ik tink dan oan de tochten dy ’t oan de Skippersbuorren begongen as poarte nei de wide kâlde en soms wite wrâld.
